Kartepe’nin Geleceği: Bir ÇED Raporunun Satır Araları

Kartepe’nin Uzunbey Mahallesi’nde planlanan dev bir çelik üretim tesisi, bölgenin doğasına, suyuna ve sosyal yapısına sessiz fakat derin bir etki bırakmaya hazırlanıyor. Yıldız Demir Çelik Sanayi A.Ş.’nin “Çelikhane ve Haddehane Projesi”ne ilişkin Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu, yılda 4 milyon ton sıvı çelik ve 3,5 milyon ton sıcak hadde üretimi öngörüyor. Raporun dili teknik olsa da sonuçları Kartepe halkının gündelik yaşamını doğrudan etkileyecektir.

Sınırlı İstihdam, Yüksek Sosyal Risk

Rapora göre, projenin inşaat ve işletme aşamalarında yaklaşık 2.000 kişinin çalışması planlanıyor. Ancak raporda bu istihdamın “az da olsa bölge ekonomisine katkı sağlayacağı” ifadesi yer alıyor (s. 20). Bu, iş olanaklarının sınırlı ve kalıcı olmayan bir tablo çizdiği anlamına geliyor. Dahası, rapor yörede yaşanacak nüfus artışı ve iç göç riskine dikkat çekiyor: “Proje ile planlanan nüfus artışının kentsel hizmetlerin karşılayabileceği oranda olması için gerekli önlemler alınmalıdır” (s. 185). Bu ifade bile, altyapının ve sosyal hizmetlerin şimdiden zorlanacağını açıkça kabul etmektedir.

Soluduğumuz Havaya Ek Yük

Raporun “Toplum Sağlığı ve Güvenliği” başlığı altında; “İnşaat faaliyetleri sırasında ortaya çıkabilecek toz, gürültü gibi etkiler kısa dönemli ancak orta derecede olumsuzdur” denilmektedir (Tablo 28). Bu, Kartepe gibi sanayi yükü zaten yüksek bir bölgede ek bir hava kirliliği anlamına gelir. Toz ve emisyonlar, yalnızca fabrika çevresinde değil, rüzgâr yönüne göre kilometrelerce öteye taşınabilir.

Benzer sanayi tesislerinin bulunduğu Dilovası’nda, 2011 tarihli TÜBİTAK çalışmasında akciğer kanseri oranlarının Türkiye ortalamasının 3 katı olduğu tespit edilmişti. Çocuklarda astım ve alerjik solunum hastalıklarının artması da sık rastlanan bir durum. Kartepe’de hava kütlesinin kuzey rüzgârlarıyla dağlardan ovaya taşınması, bu etkilerin yayılımını arttıracaktır.

Su Kaynaklarına Ağır Yük: 9.600 M3 Gün

Projenin su kullanımı bölümü ise oldukça çarpıcı. Rapora göre, sadece soğutma sistemleri için günde 9.600 metreküp su kullanılacak ve “Su soğutma kulelerinden atmosfere 9.600 m3/gün su buharı verilecektir” (s. 250). Kartepe’nin su kaynakları, buharlaşma kayıplarıyla büyük bir yük altında kalacaktır.

Bu miktar, binlerce hanenin günlük içme ve kullanım suyuna denk gelmektedir. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse: Kuraklıkla kaynakları azalan Hendek’te (Sakarya), 2024’te keşfedilen kaynaklardan geçen yıl günde yaklaşık 1060 M3 bu yıl ise 850 M3 su elde edildiği açıklanmıştır  (sakarya.bel.tr). Projenin 9.600 9.600 m3 tüketimi ise bu değerlerin yaklaşık 9–11 katı büyüklüğündedir.

Toprak, Geçim ve Yok Sayılan Halkın Sesi

Tarım ve hayvancılık üzerine yapılan anket çalışması, bölge halkının hâlâ toprakla geçindiğini ortaya koyuyor. Görüşülen hanelerin %29,4’ü tarım arazisine sahip olduğunu belirtmiş; ekilen başlıca ürünler fındık, mısır, buğday, arpa, meyve ve sebze olarak sıralanmıştır (s. xxxvi). Ancak aynı raporda, tarımsal verimliliğin son yıllarda azaldığı da yer almaktadır. Bölge halkı toprağını korumakta zorlanırken, dev bir sanayi tesisinin toz, atık ve su baskısı altında kalması kaçınılmaz görünmektedir.

Rapor, sosyo-ekonomik etkiler bölümünde durumu açıkça kabul ediyor: “Geçim kaynaklarını kaybetmekten endişelenen kişilerin sosyo-ekonomik statü kaybını önlemek amacıyla, öncelikli olarak eski geçim faaliyetlerini sürdürmeleri yönünde çalışmalar yapılmalıdır” (Tablo II.15.1.1). Bu ifade, projenin mevcut meslekleri ve yaşam biçimlerini tehdit edebileceğini resmi olarak kabul etmektedir.

Son olarak, “Halkın Katılımı” başlığındaki bir eksiklik göze çarpıyor. Rapor, 9 Eylül 2022’de yapılan görüşmelerde “hedeflenen anket sayısına ulaşılamadığını” itiraf etmektedir (s. 19). Yani halkın sesi, teknik raporun istatistiklerinde bile eksik kalmıştır.

Bugün Kartepe’nin karşısında duran mesele yalnızca bir fabrika değil, yaşamın ta kendisidir. Raporun satır araları bize şunu gösteriyor: bu proje, istihdam yaratırken sessizce göçü, altyapı baskısını ve çevresel riskleri de beraberinde getirebilir. Üretim, elbette kalkınmanın parçasıdır. Ancak kalkınma, nefes alınan havayı, içilen suyu ve toprağın bereketini tüketerek başarılamaz. Kartepe halkı bugün bu soruyu soruyor: Bir raporda “önlem alınacaktır” diye yazmak, çocuklarımızın geleceğini korumaya yeter mi?

Cihan ÇAKIR

CHP Kartepe İlçe Başkanı